Św. Teresa z Avila (1515-1582)

Urodziła się 28 marca 1515 roku w Avila w Hiszpanii. Była szóstym dzieckiem (z jedenaściorga) Alfonsa Sanchez de Cepeda i Beatriz de Ahumada. Na świat przyszła w okresie wielkich odkryć Ameryki. W kraju szerzyła się reformacja, a życie zakonne w większości zgromadzeń chyliło się ku upadkowi. Coraz więcej domów zakonnych przypominało pensjonaty niż ośrodki życia duchowego. W klimacie takich niepokojów, walki i zmagań upływały lata dzieciństwa Teresy.

Jej rodzina była bardzo pobożna. Z domu wyniosła szczególną cześć i nabożeństwo do Najświętszej Maryi Panny. W piętnastym roku życia straciła matkę i została posłana do kolegium Augustianek. Po ukończeniu nauki objęła obowiązki rodzinne. Jednakże przekonana o swym powołaniu do życia zakonnego w 1536 roku pomimo sprzeciwu ze strony ojca wstąpiła do klasztoru karmelitańskiego pod wezwaniem Wcielenia w swym rodzinnym mieście.

Złożywszy śluby zakonne, postanowiła zmierzać do doskonałości bardziej z gorliwością niż roztropnością, to doprowadziło do ją ciężkiej choroby. Ojciec Teresy był zmuszony zabrać ją do pobliskiego miasta, aby poddać ją kuracji. Kuracja okazała się bardziej szkodliwa od choroby i Teresa została odwieziona do Avila do domu swego ojca. Uważano ją za martwą, w rzeczywistości wpadła w głęboką śpiączkę (przez cztery dni). W klasztorze Wcielenia przygotowano nawet dla niej grób. Teresa jednak powróciła do życia, choć stopniowo odzyskiwała siły. Przez pewien czas pozostawała jeszcze sparaliżowana. Po całkowitym odzyskaniu sił – wyzdrowienie swoje przypisała św. Józefowi, do którego zawsze miała szczególne nabożeństwo.

Życie w klasztorze Wcielenia dalekie było od ideału eremickiego – właściwego Karmelitankom. Teresa po powrocie do zdrowia zaczęła wieść intensywne życie towarzyskie, przyjmując w rozmównicy wielu gości. Stała się powierniczką wielu ludzkich problemów ale także miejskich plotek. Pewnego dnia podczas modlitwy usłyszała: Chcę, abyś odtąd rozmawiała nie z ludźmi, ale z aniołami. Od tego momentu czuła przy sobie bliskość Jezusa. Stopniowo zaczęła zdawać sobie sprawę, że prowadzi życie poniżej swych duchowych możliwości. Zaczęła ograniczać wizyty w rozmównicy, a skoncentrowała się na modlitwie. Wielką pomocą dla niej był jej spowiednik, jezuita Baldassare Alvarez, obdarzony niezwykłym darem rozróżniania duchów i rozpoznawania dzieł Bożych w duszy św. Teresy.

Teresa poczuła, że reguła zakonna niewiele od niej wymaga, a ona czuje się wezwana do większego poświęcenia i oddania. Dlatego też święta podjęła się niezwykłego dzieła – Reformy Zakonu. Dnia 24 sierpnia 1562 roku został założony klasztor pod wezwaniem św. Józefa z pierwotną regułą karmelitańską w Avila. Był to pierwszy klasztor Karmelitanek Bosych oddanych życiu modlitwy, umartwienia i samotności w ścisłej klauzurze. W nowym domu zakonnym wystrzegano się wszelkich przywilejów związanych z pochodzeniem społecznym.
Powstanie zreformowanego klasztoru pod wezwaniem św. Józefa dało początek reformie karmelitańskiej. Pomimo wielu oporów ze strony hierarchii Kościoła w latach 1567-1582 powstały 32 klasztory zreformowane. Wielkim orędownikiem Teresy był św. Jan od Krzyża, którego ceniła bardzo ze względu na przymioty jego ducha.

Zmarła 4 października 1582 roku w święto św. Franciszka z Asyżu w Alba de Tormes. Jako błogosławioną ogłosił ją Paweł V 24 kwietnia 1614 roku, kanonizował ją Grzegorz XV 12 marca 1622 roku, a jako pierwszą kobietę 27 września 1970 roku Paweł VI ogłosił św. Teresę od Jezusa Doktorem Kościoła.

Duchowość św. Teresy

Nauczanie św. Teresy płynie z trzech największych jej dzieł: Życie, Droga doskonałości i Twierdza wewnętrzna. Dzieła te mają bardziej charakter praktyczny i poparte są niezwykłą znajomością psychiki ludzkiej. Stanowią one owoc osobistego doświadczenia. W Twierdzy wewnętrznej (główne dzieło) opisuje główne założenia życia modlitewnego. Opisuje ona duszę jako twierdzę złożoną z licznych mieszkań, w której centrum znajduje się Chrystus jako Król. Gdy dusza dokonuje postępu w modlitwie, przechodzi z jednego mieszkania do drugiego, aż do ostatniego; po przejściu siedmiu mieszkań osiąga mieszkanie wewnętrzne. Poza twierdzą jest ciemność. Gdy dusza decyduje się pójść drogą modlitwy i oderwać się od rzeczy stworzonych, wchodzi do twierdzy i rozpoczyna drogę prowadzącą najpierw przez trzy stadia modlitwy czynnej i ascetycznej, potem przechodzi przez cztery stadia modlitwy biernej i mistycznej.

W pierwszym mieszkaniu dusza znajduje się na etapie początkujących, żyje w stanie łaski, ale jeszcze jest bardzo przywiązana do rzeczy ziemskich. Praktyka modlitwy na tym etapie polega na modlitwie ustnej.

W momencie wejścia do drugiego mieszkania, dusza zaczyna praktykować modlitwę myślną, pomimo częstych okresów oschłości i trudności. Modlitwą charakterystyczną dla tego okresu jest modlitwa dyskursywna lub medytacja.

W trzecim mieszkaniu, dusza wchodzi w ostatnie stadium modlitwy naturalnej, zwanej modlitwą skupienia. Świadomość obecności Boga jest tak żywa, że wszystkie władze są tak złączone w skupieniu i uwadze zwróconej na Boga.

Czwarte mieszkanie wprowadza duszę do pierwszego typu modlitwy mistycznej, którą jest modlitwa nadprzyrodzona, wlana, zwana modlitwą odpocznienia. Polega na intymnym zjednoczeniu intelektu z Bogiem tak, iż dusza cieszy się obecnością Boga.

W piątym mieszkaniu dusza zostaje wprowadzona w modlitwę zjednoczenia, która ma różne stopnie intensywności. Gdy Bóg zdobywa coraz to większe panowanie nad duszą i wlewa jej swoje światło i swoje pocieszenie, doświadcza ona modlitwy ekstatycznej, która stanowi początek szóstego mieszkania i wprowadzenia do małżeństwa mistycznego. Dusze doprowadzone do tego stadium modlitwy poddawane są różnym próbom zwanym oczyszczeniami. Jest to etap, w którym mogą nastąpić nadzwyczajne zjawiska mistyczne: zachwyty, uniesienia i wizje.

W siódmym mieszkaniu dusza doświadcza spełnienia prośby Chrystusa wobec Ojca niebieskiego, aby oni byli jedno jak my jedno jesteśmy (J 17, 22-23). Jest to stan małżeństwa mistycznego lub zjednoczenia przekształcającego. Św. Teresa mówi, że zachodzi tu ścisła relacja pomiędzy małżeństwem mistycznym i zaślubinami mistycznymi. Skutkiem tego jest to, że dusza całkowicie zapomina o sobie a pragnie cierpienia, cieszy się prześladowaniami i doświadcza wielkiej gorliwości dla zbawienia dusz. Szczyt modlitwy kontemplacyjnej zostaje uwieńczony gorliwością apostolską.

Św. Teresa w swoich dziełach starała się łączyć łaski mistyczne i kontemplacyjne, będące według niej najkrótszą drogą do świętości z innymi elementami życia duchowego człowieka. Księga życia – jej autobiografia ukazuje sens życia chrześcijańskiego. Teresa uważała, że wszyscy powołani są do głębokiego zjednoczenia z Bogiem. Ten kto nie otworzy się na Jego działanie nie zrozumie też sensu własnego życia, ani też nie przekona się, że sam Bóg wystarczy. Autorka Księgi życia przedstawia własne powołanie, które stanowi powrót człowieka do Boga.

W Drodze doskonałości ukazuje walkę ascetyczną pod symbolem gry w szachy. Życie chrześcijańskie zostaje ukazane w terminach walki. Ta walka nie może być skupiona na sobie, ona rozgrywa się w Kościele i dla Kościoła. Życie chrześcijańskie wymaga zatem niezwykłego heroizmu, trzeba być gotowym poświęcić wszystko, nawet swoje życie dla Chrystusa. Następnie Teresa ukazuje potrzebę cnót tzw. praktycznych. Na pierwszym miejscu znajduje się miłość braterska. Inną zalecaną cnotą jest ewangeliczne ubóstwo, które sprawia, że człowiek nie jest niewolnikiem wartości materialnych, materialnych nawet duchowych, lecz odznacza się pełną wolnością ducha i jest całkowicie dyspozycyjny dla Boga. Ważne miejsce na drodze do świętości zajmuje pokora, która jest podstawą wszelkiej prawdy. Aby chodzić drogą prawdy należy poznać głębiej siebie, i swoją nędzę.

Według nauki św. Teresy chrześcijańska egzystencja osiąga swą pełnię w życiu mistycznym. Drogą zaś do niego jest życie ascetyczne. Sam Chrystus stal się dla niej żywą księgą zdolną zastąpić wszystkie inne księgi i ludzkich mistrzów. Życie mistyczne polega przede wszystkim na postępującym rozwijaniu się doświadczenia Boga i Jego działania, a także działania Chrystusa, Ducha Świętego i Kościoła, dzięki czemu wiara staje się pogłębiona i radosna, a miłość i nadzieja nabierają znaczenia i tendencji eschatologicznych. Łaska zjednoczenia mistycznego służy do uwydatnienia faktu obecności Chrystusa w centrum życia chrześcijańskiego.

Życie zakonne Teresa ujmuje jako intensyfikację życia chrześcijańskiego; widzi je ona w aspekcie osobistego doświadczenia duchowego i w służbie Kościołowi. Chrystus jest mistrzem i konkretnym wzorem życia zakonnego. Ubóstwo ewangeliczne realizowane w życiu zakonnym jest wyrazem wolności ducha i świadectwem dla świata. Dziewictwo jest pojmowane jako wyraz miłości ku Chrystusowi. Wszystkie uczucia, myśli winny być ześrodkowane na Chrystusie, Chrystusie Jego obecność winna przenikać i kształtować życie wspólnotowe. Posłuszeństwo daje gwarancje praktyczne. Jest ono wyrazem łączności z Kościołem. Stąd też zalecana jest postawa największej uległości wobec Kościoła, która jest jednocześnie służbą dla świętej Matki Kościoła katolickiego.

Lektura pism św. Teresy ukazuje nam ją jako doskonałą przewodniczkę na drogach wiodących do Boga i do osiągania świętości. Dowodem szczególnego uznania ze strony Kościoła było nadanie jej w 1970 roku tytułu doktora Kościoła.